Về những thắc mắc về sự phát triển

Đôi khi mọi người hỏi tôi: Tôi đã làm việc nhiều năm nhưng vẫn cảm thấy bối rối, không biết nên phát triển như thế nào tiếp theo?

Những câu hỏi này dường như cho thấy họ thiếu một mục tiêu rõ ràng, nhưng nếu hỏi liệu họ có đặt mục tiêu phát triển, họ thường trả lời:

• Có, tôi đã đặt nhiều mục tiêu, nhưng thực tế và ước mơ của tôi có sự chênh lệch lớn.
• Tất nhiên, tôi đã đặt mục tiêu hàng năm, nhưng dưới sự xáo trộn của nhiều yếu tố, tôi không thể hoàn thành chúng.
• Tôi từng có ý tưởng và hy vọng, nhưng bây giờ tôi không biết mình nên đặt mục tiêu gì.

Có thể thấy, phần lớn mọi người đều đã đặt mục tiêu phát triển, nhưng vì không đạt được mà trở nên vô ích. Khi tìm hiểu kinh nghiệm của họ, ta thấy họ cũng đã cố gắng rất nhiều để hướng tới mục tiêu, nhưng thường chỉ kiên trì trong một thời gian ngắn trước khi dừng lại. Vì vậy, vấn đề không phải là có hay không có mục tiêu, mà còn có ít mục tiêu không hợp lý (cần nhớ rằng, hầu hết mọi người sẽ không đặt mục tiêu trở thành Bill Gates).

Vấn đề lớn nhất là khi họ tập trung vào mục tiêu, họ sử dụng nhận thức và thói quen cũ để cố gắng hết sức. Khi cố gắng mãi mà vẫn không tiến gần đến mục tiêu, họ sẽ không thể tiếp tục. Điều này thực chất là họ không biết cần làm gì để đạt được mục tiêu.

Điều khiến mọi người bối rối nhất là: Những người thành công thường nói rằng họ thành công nhờ vào sự kiên trì và nỗ lực, nhưng tôi cũng đã cố gắng và kiên trì, tại sao vẫn không được? Liệu có phải là vận mệnh không tốt?

Chắc chắn còn có những yếu tố bạn chưa hiểu hoặc không nhìn thấy, đó chính là bí quyết của những người thành công!

Điểm then chốt: Chuyển đổi tư duy

Nói riêng với những người làm việc, nỗ lực và kiên trì không phải là giống nhau. Nếu bạn không chú trọng đến “chuyển đổi tư duy” – khía cạnh quan trọng nhất giữa mục tiêu và hành động, bạn sẽ đầu tư vào nỗ lực vô ích.

Hãy tưởng tượng hai nhân viên có điều kiện cơ bản tương đương, cả hai đều đặt mục tiêu trở thành quản lý cấp cơ sở trong ba năm. Nhân viên A tập trung toàn bộ năng lượng vào công việc, làm mọi việc một cách thuần thục, hiệu quả hơn nhiều so với người khác. Nhân viên B cũng làm việc nghiêm túc, cung cấp kết quả công việc phù hợp, nhưng anh ấy chủ động tham gia vào các công việc thách thức và dự án liên bộ phận, ngoài việc hoàn thành nhiệm vụ, anh ấy thường tự gọi các đồng nghiệp lại để tổng kết, tận dụng kỳ nghỉ để mở rộng kiến thức…

Có thể thấy, cả A và B đều cố gắng, nhưng B có khả năng đạt được mục tiêu cao hơn. Sự khác biệt nằm ở chỗ họ cố gắng dựa trên nguyên tắc gì. Một người chỉ đơn giản là cố gắng liên tục theo cách cũ, trong khi người kia lại hành động sau khi chuyển đổi tư duy.

Chuyển đổi tư duy giữa mục tiêu và hành động chính là giảm thiểu hành động theo kiểu “đây là cách mà tôi luôn làm”, thay vào đó là suy nghĩ chiến lược dựa trên những gì cần thiết để đạt được mục tiêu. Từ “Tôi chỉ đơn giản là làm như vậy” chuyển sang “Tôi nên làm gì để đạt được mục tiêu?”

Nhiều người dễ dàng rơi vào bẫy “thực hiện nhanh chóng”, xác định mục tiêu xong thì lập tức hành động, thậm chí không kịp suy nghĩ, não bộ không kích hoạt “chuyển đổi tư duy”.

Để giúp bạn rèn luyện thói quen “chuyển đổi tư duy”, hãy thực hiện nhận diện “thách thức cốt lõi” ngay sau khi xác định mục tiêu, đưa suy nghĩ về việc khắc phục thách thức cốt lõi vào giữa mục tiêu và hành động thực tế, như hình dưới đây:

Thách thức cốt lõi, hay còn gọi là “hổ cản đường”, là vấn đề gốc rễ ngăn cản chúng ta tiến lên, nhưng lại là cơ hội để chúng ta đạt được mục tiêu cuối cùng.

Thách thức cốt lõi không xuất hiện một cách ngẫu nhiên, nó cần thực hiện một loạt công việc phân tích (không mất nhiều thời gian, không ảnh hưởng đến việc thực hiện), bao gồm:

• Tình hình hiện tại ra sao? (Ví dụ: tình hình hiện tại, nguồn lực kỹ năng và tài nguyên, điều kiện khởi động, v.v.)
• Khoảng cách giữa hiện tại và mục tiêu là gì?
• Lực đẩy và lực cản để lấp đầy khoảng cách là gì? (Thách thức cốt lõi xuất hiện)
• Để đạt được lực đẩy và loại bỏ lực cản, cần phải làm gì?

Nếu không thực hiện các phân tích này, quá trình thực hiện mục tiêu sẽ trở nên “theo cách nghĩ thông thường”, dẫn đến việc một số thách thức cốt lõi tồn tại lâu dài nhưng không được nhận ra, hoặc bị coi là không thể giải quyết. Nếu không vượt qua thách thức cốt lõi, bạn không thể đi tới đích cuối cùng, và nỗ lực của bạn cũng sẽ trở nên vô ích.

Như nhà khoa học nổi tiếng và người đoạt giải Nobel Peter Medawar đã đề xuất khái niệm “phương pháp hòa tan”: “Chúng ta muốn khám phá những vấn đề chỉ cần nỗ lực là có thể đạt được lợi ích tối đa, bởi vì những vấn đề này thường dễ giải quyết nhất, nhưng chính vì vậy, những giải pháp này mới trở nên không đáng kể.”

Cách nhận diện thách thức cốt lõi

Không phải ai cũng giỏi trong việc nhận diện thách thức cốt lõi, thực tế là mọi người thường dễ dàng rơi vào bẫy “hành động gấp rút” và bỏ qua việc nhận diện thách thức cốt lõi, đó là một cách “lười biếng” đối với mục tiêu đã đặt.

Có hai nhận thức đặc biệt ảnh hưởng đến việc chúng ta tìm kiếm thách thức cốt lõi:

• Chỉ nhìn bề ngoài, đơn giản hóa nguyên nhân, thể hiện ở: Thấy A thành công, B cũng thành công, tôi chắc chắn cũng thành công;
• Tư duy phiến diện, chỉ nhìn một bên, thể hiện ở: A thành công qua con đường A, B thành công qua con đường B, tôi chỉ cần làm A hoặc B, cũng sẽ thành công.

Những nhận thức này đều cản trở việc phân tích hệ thống và sáng tạo về cách đạt được mục tiêu, khiến người ta rơi vào chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa lấy sẵn.

Mục tiêu càng xa vời và yêu cầu càng cao, càng cần nhận diện chính xác thách thức cốt lõi để tập trung nỗ lực và nguồn lực vào việc khắc phục thách thức cốt lõi, từ đó thúc đẩy và kiên trì thực hiện. Nhưng điều này không phải là một khả năng có sẵn, bạn cần tham khảo một mô hình nhất định để luyện tập liên tục, xây dựng mô hình tâm lý mới.

Đề xuất bạn đối với mục tiêu công việc quan trọng hoặc mục tiêu cá nhân, hãy sử dụng bốn phương diện sau để suy nghĩ, từ đó nhận diện thách thức cốt lõi.

Phương diện 1: Thách thức liên quan đến các bên quan tâm

Dù mục tiêu phát triển cá nhân hay công việc, không thể đơn độc cố gắng mà không chịu ảnh hưởng từ người khác hoặc không tương tác với họ. Tuy nhiên, đây thường là lỗ hổng trong kế hoạch hành động: Thiếu đối phó với thách thức liên quan đến các bên quan tâm, không đưa vào nội dung chính của kế hoạch.

Lỗ hổng này khiến người ta cho rằng vấn đề và lực cản luôn xuất hiện đột ngột, cảm thấy bất lực hoặc phẫn nộ khi gặp phải sự cản trở từ người khác, nghĩ rằng họ không hiểu công việc của mình. Thực tế, đối phó với lực cản từ các bên quan tâm, hoặc cách tận dụng sự ủng hộ từ họ, chính là nội dung quan trọng trong kế hoạch của bạn.

Một học viên sau khi hiểu thách thức liên quan đến các bên quan tâm, đã bổ sung vào “chiến lược phát triển cá nhân” của mình: Muốn thăng tiến trong công việc, tôi cần ít nhất một giờ mỗi ngày để học tập, nhưng hiện tại đến tận lúc đi ngủ vẫn bận rộn, gia đình cũng không biết nhu cầu thăng tiến nghề nghiệp của tôi, vì vậy tôi cần phải trò chuyện với gia đình để nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ tôi một chút.

Sau đó, cô ấy phải chuẩn bị cho việc giao tiếp, phân chia công việc, suy nghĩ cách đạt được sự đồng lòng, tập trung vào việc giao tiếp này, suy nghĩ này sẽ giúp sự việc tiến triển, chứ không phải là không có cách, không ngừng than vãn, không thể thành công, chờ đợi vài năm, ý tưởng tốt nhất cũng chỉ trở thành kỷ niệm.

Phương diện 2: Thách thức liên quan đến sự thay đổi công nghệ/kỹ năng

Quá trình thực hiện mục tiêu cũng là quá trình thay đổi kỹ năng của bạn, nếu không nhận ra điều này, sẽ dễ dẫn đến nỗ lực vô ích. Chúng ta thường nói: “Nếu bạn thấy công việc khó khăn, đó là do kỹ năng không đủ; nếu bạn thấy công việc phức tạp, đó là do phương pháp chưa tốt.” Bạn có thể sử dụng cảm giác của mình để đánh giá vấn đề, chuyển sự chú ý sang việc tìm kiếm sự thay đổi và nâng cấp công nghệ/kỹ năng, thay vì dùng công nghệ/kỹ năng hiện tại để đối mặt với mọi tình huống trong tương lai.

Để nhận diện thách thức liên quan đến sự thay đổi công nghệ/kỹ năng, cần có tư duy “học sinh mới”. Hãy tưởng tượng khi bắt đầu một môn học mới, học một công nghệ mới, bạn có thể buông bỏ những gì đã biết để hấp thụ những điều mới. Bạn không thể trở thành một chuyên gia về thuyền buồm bằng cách đi xe đạp.

Tư duy “học sinh mới” có tính mở và khám phá mạnh mẽ, vì vậy hãy thử thách một số điều mới, thử thách một số sở thích mới, điều này sẽ giúp bạn hứng thú với sự thay đổi công nghệ/kỹ năng.

Ông Hu quen một giám đốc trẻ, anh ta thường than vãn rằng mình chỉ là người vá víu, nơi nào cần thì được cử đi. Thực tế, điều này có vẻ hơi “trên trời”, nhưng anh ta phát triển rất nhanh, mới hơn 30 tuổi đã trở thành Chủ tịch của một công ty cấp hai.

Phân tích quá trình phát triển của anh ta, rất có lợi từ việc vượt qua thách thức liên quan đến sự thay đổi công nghệ/kỹ năng. Anh ta học chuyên ngành Toán ứng dụng, nhưng bắt đầu từ vị trí cơ sở trong chuỗi cung ứng, sau đó làm quản lý kinh doanh, quản lý kỹ thuật, và nhận xét của tổ chức về anh ta là “khả năng thích nghi cực kỳ mạnh, khả năng nắm bắt lĩnh vực mới rất tốt”.

Thực tế, anh ta trở thành một “chuyên gia toàn diện” mà có thể làm được mọi thứ, chính là do mỗi lần được điều đến một lĩnh vực mới lạ, anh ta đều buông bỏ kinh nghiệm cũ, học hỏi kỹ năng và công nghệ mới cần thiết, thậm chí sau khi lên chức quản lý cũng vẫn kiên trì như vậy.

Chỉ khi nhận ra rằng việc đạt được mục tiêu mới cần thay đổi kỹ năng và công nghệ, kinh nghiệm cũ mới thực sự được tích hợp và phát huy tác dụng.

Phương diện 3: Thách thức liên quan đến nguồn lực hỗ trợ

Thường nghe nói: Tôi không phải là không làm việc, cũng không phải không cố gắng, mà là không có nguồn lực!

Giống như vậy, thực tế không phải là hướng tới thành công, không có ai làm việc chỉ cần thiết kế bước đi của mình, nguồn lực cần thiết sẽ tự động xuất hiện bên cạnh. Cần nhớ rằng, “lấy nguồn lực” chính là công việc quan trọng của thực hiện.

Bạn sẽ thấy, những người thường xuyên thành công, họ dành phần lớn năng lượng của mình để “giải quyết” nguồn lực, chứ không phải chạy khắp nơi tìm nguồn lực khi thiếu.

Chính vì nguồn lực luôn có tính khan hiếm, không thể bỏ qua thách thức này, bạn cần hoàn thành mục tiêu, cần trả lời rõ ràng các câu hỏi sau để vượt qua thách thức:

• Cần những nguồn lực chính nào? Nếu thiếu những nguồn lực này sẽ gây ra ảnh hưởng gì?
• Nguồn lực cần có mặt khi nào sẽ tốt hơn?
• Ai là người ra quyết định hoặc ảnh hưởng đến nguồn lực quan trọng?
• Có còn nguồn lực nào do hạn chế nhận thức mà chưa được tính đến?

Phương diện 4: Thách thức liên quan đến sự thay đổi môi trường/xu hướng

Những mục tiêu cần thời gian dài để đạt được, ví dụ như các dự án chiến lược, kế hoạch năm năm cá nhân, dễ bị thách thức từ sự thay đổi môi trường/xu hướng. Sự phát triển của sự vật không phải là mối quan hệ tuyến tính, mà là chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác nhau và thể hiện mối quan hệ phi tuyến tính.

Một cá nhân ngày càng khó “tự mình tốt đẹp”, cần thích nghi với sự thay đổi của môi trường và xu hướng để tìm ra con đường đạt được mục tiêu, như thường nói đùa: Ngày nay, ngay cả việc quản lý tài chính cá nhân cũng cần quan tâm đến tình hình quốc tế, quan tâm đến dữ liệu việc làm và tỷ lệ thất nghiệp của các nước lớn.

Thật vậy, hiệu ứng cánh bướm ngày càng rõ ràng, thế giới ngày càng phức tạp, sự thay đổi từ cũ sang mới cũng nhanh hơn, “chỉ cần làm tốt mình” là không thể thành công.

Một người làm việc 48 tuổi mô tả: “Tôi đã nhận giải thưởng nhân viên xuất sắc năm ngoái, nhưng hiện tại lại bị sa thải mà không có dấu hiệu nào. Tôi đã nỗ lực và làm quen với hệ thống công ty trong 10 năm, nhưng giờ không chỉ tôi bị bỏ rơi, mà cả hệ thống cũng sắp bị xã hội bỏ rơi.”

Nếu bạn đang suy nghĩ về mười năm tới, hoặc kế hoạch nghề nghiệp, không chỉ đơn giản là báo cáo đánh giá và lộ trình phát triển do phòng nhân sự công ty bạn làm, bạn thậm chí nên xem xét sự thay đổi của xu hướng số hóa, trí tuệ nhân tạo đối với công việc, xem xét mô hình giao tiếp giữa con người trong môi trường xã hội mới.

Con người không chỉ nhìn thấy những vấn đề xảy ra ngay trước mắt, mà còn cần dành một phần đáng kể năng lượng để xem xét những vấn đề trong tương lai.

Về hành động

Hành động là một hành vi thúc đẩy và mang tính kiểm chứng, vì chỉ khi sự việc chưa xảy ra, mọi thứ chỉ là giả thuyết, bao gồm tất cả thách thức cốt lõi và biện pháp đối phó bạn tìm ra, vì vậy hành động mang tính điều chỉnh.

Người thành công, họ có mục tiêu, nhưng không chỉ nhìn vào mục tiêu, họ sử dụng chuyển đổi tư duy để hướng dẫn mình xây dựng kế hoạch hành động hiệu quả, đặc biệt là việc nhận diện thách thức cốt lõi để đạt được mục tiêu, sẽ giúp chúng ta làm điều này.

Nếu thiếu nhận diện thách thức cốt lõi, hành động thường là mù quáng, cũng là biểu hiện của sự lười biếng, điểm then chốt của bài viết này là nhắc nhở mọi người suy nghĩ sâu sắc hơn, không phải chỉ làm theo quy tắc cũ là có thể giành chiến thắng trong tương lai.

Việc hành động để vượt qua thách thức cốt lõi sẽ khiến bạn cảm thấy sức mạnh của mình, chỉ khi liên tục đối đầu với mọi lực cản trên con đường tiến lên, bạn mới cảm thấy sự tồn tại của mình.