Xu hướng Xã hội Mới và Giá Trị Sống

Xu hướng Xã hội Mới và Giá Trị Sống

Thế giới đang dần bước ra khỏi đại dịch, nhưng những thay đổi trong ba năm qua vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm nhận cuộc sống. Báo cáo “Xu hướng Xã hội Lớn” hàng năm luôn là một trong những báo cáo được đọc nhiều nhất, với các phân tích về xu hướng xã hội luôn phản ánh chính xác những thay đổi tâm lý của con người hiện đại. Từ “triển lãm thất bại” và “quan hệ chóng vánh” vào năm 2020, “lao động nhìn nhận” và “đền bù bằng đường” vào năm 2021, cho đến “bảo vệ bằng ngôn ngữ mỉa mai” và “làm việc quá mức” vào năm 2022, tất cả đều chỉ ra những đặc điểm mới trong giao tiếp xã hội.

Năm 2023, những xu hướng xã hội mới lại xuất hiện, và báo cáo này cho rằng nguyên nhân chính là sự “không chắc chắn” từ môi trường xung quanh. Sự không chắc chắn về tương lai đã làm thức tỉnh ý thức rủi ro của mọi người, khiến họ trở nên cẩn trọng hơn trong việc lập kế hoạch cho tương lai. Ví dụ, người tiêu dùng trở nên bảo thủ hơn; giới trẻ bắt đầu nghĩ về cuộc sống hưu trí của mình, thậm chí còn học cách tận dụng nguồn lực từ cha mẹ và ông bà. Mọi người cố gắng tránh mọi rủi ro và nỗi đau, chỉ muốn sống trong trạng thái thoải mái và tự tin, thậm chí cả những khó khăn trong tình yêu cũng bị coi là thứ cần phải loại bỏ.

Mặt khác, trong bối cảnh lo lắng và do dự do sự không chắc chắn mang lại, con người cố gắng tìm kiếm những lối thoát về mặt cảm xúc. Các hình thức như “bù đắp bằng niềm vui”, “tưởng tượng về thiên nhiên hoang dã”, “điên rồ giả tạo”, và “hoài cổ” đều là những cách để trốn tránh thực tại. Cuối cùng, kỷ nguyên mới cũng mang lại nhiều yếu tố “không chắc chắn” hơn. Sự phát triển mạnh mẽ của AI đã giải phóng năng suất cá nhân, đồng thời đưa mối quan hệ giữa con người và thuật toán vào một giai đoạn mới. Cảm giác bất an khiến mọi người phải tìm cách bảo vệ bản thân trong một vị trí an toàn.

Nếu không có đại dịch, liệu chúng ta vẫn sẽ cảm thấy “không chắc chắn”? Câu trả lời là có. Đại dịch chỉ là một yếu tố thúc đẩy chúng ta suy nghĩ về câu hỏi: “Tại sao tôi tồn tại?”. Trước đây, chúng ta được giáo dục và định hình tư duy rằng: học hành, thăng tiến, trì hoãn sự thỏa mãn, đáp ứng kỳ vọng của bản thân và gia đình, tích lũy tài sản, xây dựng gia đình, v.v. Tất cả những điều này đều dựa trên một chuỗi phản hồi tích cực: chúng ta sống trong một thời đại có phản hồi tích cực, nỗ lực kiếm tiền, nâng cao địa vị xã hội, cải thiện chất lượng cuộc sống cho bản thân và gia đình.

Nhưng đại dịch đã phá vỡ kinh nghiệm đó, thay đổi giá trị quan của chúng ta, khiến chúng ta tập trung hơn vào bản chất con người. Chúng ta cần tái thiết lập mối liên hệ với thiên nhiên, khám phá lại xã hội và bản thân. Chúng ta cần dành thời gian nghỉ ngơi, suy ngẫm, tận hưởng, và tìm niềm vui trong cuộc sống. Những trải nghiệm như uống cà phê, cắm trại, đi picnic, đi bộ đường dài, chơi game, đi dạo, những ký ức đẹp đẽ của cuộc sống, là những thứ mà không ai có thể lấy đi.

Nghĩa là, chúng ta cần ngừng tự khai thác bản thân, ngừng so sánh mình với người khác, và ngừng cảm thấy xấu hổ khi chọn cách sống chậm lại. Như nhà triết học Hàn Quốc Byung-Chul Han đã viết trong cuốn sách “Xã hội Mệt Mỏi”, con người hiện đại giống như những cỗ máy hiệu quả, luôn cố gắng tối đa hóa khả năng của mình. Khi chúng ta liên tục nói “Tôi có thể”, chúng ta thực chất đang tự khai thác bản thân, ngày đêm. Muốn từ chối làm thêm giờ, muốn rời bỏ cuộc đua, muốn sống yên bình, nhưng lại không muốn nhường thế giới cho người khác. Sự mâu thuẫn này dẫn đến hiện tượng “cày cuốc” và “nằm phẳng” cùng tồn tại trong xã hội.

Cuốn sách “Công việc Vô Nghĩa” của David Graeber đã gây tranh cãi khi được dịch sang tiếng Việt. Ông chỉ ra rằng, cùng với sự phát triển kinh tế, xã hội hiện đại đã sinh ra ngày càng nhiều công việc “vô nghĩa”, những công việc này không chỉ gây ra lo lắng về tiêu dùng, mà còn lãng phí tài nguyên. Chúng ta vừa chê bai những công việc “vô nghĩa” này, vừa phải giả vờ yêu thích chúng, luôn bận rộn. Ngay cả khi chúng ta tự an ủi rằng “đi làm chỉ để kiếm tiền”, chúng ta vẫn cảm thấy đau khổ vì thiếu mục tiêu và ý nghĩa.

Graeber cho rằng, số lượng công việc vô nghĩa tăng lên là do hệ thống doanh nghiệp hiện đại, vốn dựa trên việc chiếm hữu và phân phối tài nguyên, liên tục mở rộng quản lý và nhân viên để duy trì trật tự. Các công việc này không nhằm nâng cao hiệu quả hay tạo ra tài nguyên mới, mà chỉ đơn giản là truyền tải tài nguyên trong hệ thống, duy trì trật tự hiện tại và quan hệ quyền lực. Hệ thống này cũng tạo ra một quan niệm đạo đức rằng “công việc là mục đích”, nơi người ta tôn vinh những CEO làm việc chỉ ngủ năm giờ mỗi ngày, thay vì những nhà thơ, nghệ sĩ hay quý tộc du lịch.

Trước thực tế khắc nghiệt, Graeber đề xuất chủ nghĩa vô chính phủ: cấp lương cơ bản cho mọi người, để họ có thể tự do lựa chọn nghề nghiệp khi cuộc sống được đảm bảo. Tuy nhiên, mô hình này chỉ tồn tại trong tưởng tượng. Điều quan trọng mà cuốn sách mang lại là giúp chúng ta suy ngẫm về hoàn cảnh hệ thống mà chúng ta đang mắc kẹt, và ngừng tự hủy hoại bản thân.

Suy ngẫm về giá trị sống, chúng ta không còn cảm thấy “nằm phẳng” là điều đáng xấu hổ. Như Han Byung-Chul đã viết: “Không làm gì là mục tiêu cuối cùng của sự nỗ lực.” Ông nhấn mạnh rằng, chúng ta đã mất đi khả năng cảm nhận “không làm gì”, cuộc sống của chúng ta chỉ còn lại công việc và hiệu suất. Sự tồn tại của con người bị khai thác đến cạn kiệt, biến thành đối tượng có thể bị lợi dụng.

Vì vậy, “không làm gì” là một kỹ năng, giúp tạo ra thời gian tự do thực sự. Nhà văn trẻ Lee Haipeng đã viết trong blog của mình: “Ngồi bên cạnh cơn mưa giông, từ từ thưởng thức tách cà phê, lòng đầy mãn nguyện. Cuộc sống là để tận hưởng trí tuệ và những khoảnh khắc cảm giác này.” Theo ông, sự yên lặng và bình yên sâu sắc hóa suy nghĩ.

“Trong một thời gian dài, tôi thường đi ngủ sớm,” là câu mở đầu nổi tiếng trong tiểu thuyết “Những Kỷ Niệm Êm Đềm” của Marcel Proust. Khi nằm xuống, chúng ta có thể suy nghĩ lại về cách làm việc phù hợp với bản thân và ý nghĩa của cuộc sống.

Từ khóa:

• Xu hướng xã hội
• Bất ổn
• Ý nghĩa cuộc sống
• Tự khai thác
• Thời gian tự do