Tranh chấp thương mại Mỹ-Trung: Thực chất và Hậu quả
Nền tảng của tranh chấp thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc không chỉ đơn thuần là về lợi ích kinh tế, mà còn là một cuộc cạnh tranh quyền lực trần trụi. Đây là một nỗ lực của các cường quốc đã thiết lập vị thế thống trị nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của các cường quốc mới nổi. Mặc dù có những yếu tố như xung đột văn hóa, tư duy Chiến tranh Lạnh, và sự đối kháng về tư tưởng chính trị, thực tế là các yếu tố như mô hình quản lý quốc gia, tư tưởng, vị trí địa lý, và văn hóa tư duy đều phục vụ cho cuộc đấu tranh quyền lực giữa các cường quốc.
Tranh chấp thương mại dưới thời Trump 1.0: 2017-2019
Vào thời kỳ đầu nhiệm kỳ của Trump, chính phủ Mỹ đã áp dụng chiến lược đánh thuế cao đối với hàng hóa từ Trung Quốc, đồng thời giảm thuế nội địa. Mục tiêu của những biện pháp này là để khuyến khích “sản xuất trở lại” tại Mỹ, từ đó đạt được mục tiêu “Làm nước Mỹ mạnh mẽ hơn”. Vào tháng 8 năm 2017, Tổng thống Trump ra lệnh cho Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) tiến hành điều tra 301 và khởi động cuộc chiến thương mại với Trung Quốc.
Các đợt đánh thuế đầu tiên bắt đầu vào ngày 6 tháng 7 năm 2018, với tổng giá trị 34 tỷ USD và mức thuế 25%, bao gồm máy móc, sản phẩm công nghệ cao, thiết bị hàng không vũ trụ, hóa chất, và các mặt hàng khác nhắm vào “Made in China 2025”. Tiếp theo, vào ngày 23 tháng 8 năm 2018, đợt đánh thuế thứ hai với tổng giá trị 160 tỷ USD và mức thuế 25%, tập trung vào các mặt hàng trung gian, bao gồm ô tô và thiết bị điện tử.
Vào ngày 24 tháng 9 năm 2018, đợt đánh thuế thứ ba với tổng giá trị 2000 tỷ USD và mức thuế 10%; mức thuế này tăng lên 25% vào tháng 5 năm 2019. Đợt đánh thuế này tập trung vào các sản phẩm công nghiệp nặng, bao gồm máy móc điện tử, lò phản ứng hạt nhân, thiết bị y tế, đồ nội thất, xe hơi và phụ tùng, và sản phẩm thép, chiếm lần lượt 25.6%, 19.9%, 15%, 6.2% và 4.1%, tổng cộng là 70.6%.
Vào ngày 1 tháng 9 và 15 tháng 12 năm 2019, kế hoạch đánh thuế đợt thứ tư với tổng giá trị 3000 tỷ USD và mức thuế ban đầu là 15%. Đợt đánh thuế này bao gồm hầu hết các mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc chưa từng chịu thuế trước đây, đặc biệt là các mặt hàng tiêu dùng lao động, đồ chơi, quần áo, giày dép, chiếm lần lượt 8.5%, 9% và 4.8% trong danh sách 3000 tỷ USD.
Tổng cộng, 5500 tỷ USD đã bị đánh thuế, trong đó 1468.2 tỷ USD là về máy móc, 1096.2 tỷ USD là về thiết bị, và 1301.1 tỷ USD là về mặt hàng tiêu dùng lao động, chiếm lần lượt 29.9%, 22.3% và 26.5%, tổng cộng là 78.7%. Vào tháng 12 năm 2019, Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận thương mại giai đoạn một, tạm dừng việc đánh thuế đợt thứ tư và miễn hoặc hoãn đánh thuế đối với một số mặt hàng.
Tranh chấp mở rộng sang các lĩnh vực khác
Tranh chấp thương mại Mỹ-Trung đã mở rộng từ cuộc chiến thuế quan sang cuộc chiến công nghệ, tài chính, hạn chế đầu tư, gián đoạn trao đổi nhân lực, và gây áp lực địa chính trị đối với Trung Quốc. Về mặt công nghệ, Bộ Công nghiệp An ninh (BIS) của Bộ Thương mại Mỹ đã ban hành quy định kiểm soát xuất khẩu đối với công nghệ tiên tiến, bao gồm sinh học, chip và trí tuệ nhân tạo. Về mặt trao đổi nhân lực, Mỹ đã rút ngắn thời gian lưu trú của sinh viên nước ngoài, gây sức ép đối với người gốc Hoa làm việc tại các doanh nghiệp Mỹ và các cơ sở nghiên cứu khoa học. Về mặt hạn chế đầu tư, Mỹ thông qua Đạo luật Hiện đại hóa Đánh giá Rủi ro Đầu tư Nước ngoài, tăng cường kiểm tra đầu tư nước ngoài, đặc biệt là 27 ngành công nghệ cốt lõi.
Trump 2.0 và cuộc chiến thuế quan mới
Trump tuyên bố sẽ đánh thuế 10% bổ sung đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc ngay khi nhậm chức, và đánh thuế 25% đối với hàng hóa từ Canada và Mexico. Điều này phù hợp với lời hứa tranh cử của ông, trong đó ông cam kết đánh thuế 60% đối với hàng hóa Trung Quốc và loại bỏ tình trạng thương mại ưu đãi dành cho Trung Quốc.
Lý do đằng sau chính sách của Trump
Trump đã áp dụng các biện pháp đánh thuế mạnh mẽ vì nhiều lý do, bao gồm việc chuyển hướng sự chú ý khỏi vấn đề nội bộ, như tình trạng suy thoái kinh tế, lạm phát cao, và sự phân chia xã hội. Sự gia tăng dân số nhập cư bất hợp pháp cũng góp phần vào tình trạng bất ổn xã hội. Thuế quan cũng được sử dụng như một công cụ đàm phán để đạt được lợi ích thương mại “công bằng”, thúc đẩy “sản xuất trở lại” và tạo việc làm.
Tác động của thuế quan đối với nền kinh tế Trung Quốc
Thuế quan do Mỹ áp đặt đã gây ra tác động tiêu cực đáng kể đối với xuất khẩu của Trung Quốc, nhưng tác động này dần dần giảm bớt. Chi phí thuế quan cuối cùng được chuyển sang người nhập khẩu và người tiêu dùng Mỹ. Dữ liệu cho thấy, mặc dù xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm 12.5% vào năm 2019 so với năm 2018, nhưng đã hồi phục và tăng lên 5760.8 tỷ USD vào năm 2021.
Các ngành công nghiệp bị ảnh hưởng
Nhóm ngành công nghệ cao, như bán dẫn, linh kiện điện tử và sản phẩm điện tử tiêu dùng, sẽ chịu tác động trực tiếp từ chính sách thuế của Trump. Theo báo cáo của Phòng Thương mại Quốc tế, kim ngạch xuất khẩu điện tử của Trung Quốc đạt 4973.8 tỷ USD trong năm 2023, trong đó 777.5 tỷ USD là hàng xuất khẩu sang Mỹ. Mỹ cũng là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc về điện thoại di động, với giá trị 384.3 tỷ USD, chiếm 27.7% tổng giá trị xuất khẩu điện thoại di động của Trung Quốc.
Các ngành công nghiệp lao động cần nhiều lao động, như nội thất, thiết bị gia dụng, và quần áo, cũng sẽ chịu tác động mạnh. Theo số liệu của Hải quan Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu quần áo của Trung Quốc đạt 1591.4 tỷ USD trong năm 2023, trong đó 335.9 tỷ USD là hàng xuất khẩu sang Mỹ, chiếm 21.1% tổng giá trị xuất khẩu quần áo của Trung Quốc.
Các ngành công nghiệp năng lượng mới cũng chịu tác động đáng kể. Mặc dù Mỹ không phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu ô tô điện từ Trung Quốc, việc đánh thuế vẫn sẽ gây áp lực lên chi phí của các doanh nghiệp Trung Quốc, cản trở triển vọng xuất khẩu của ngành công nghiệp này. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Các nhà Sản xuất Ô tô Liên đoàn, kim ngạch xuất khẩu ô tô điện sang Mỹ của Trung Quốc trong năm 2023 chỉ đạt 1.86 triệu chiếc, chiếm 0.4% tổng số lượng xuất khẩu.
Cách Trung Quốc đối phó
Để đối phó với cuộc chiến thương mại với Mỹ, Trung Quốc cần tiếp tục cải cách và mở cửa nền kinh tế, đồng thời tăng cường hợp tác với các quốc gia dọc theo tuyến đường Vành đai và Con đường. Chính phủ nên đẩy mạnh việc chuyển dịch ngành công nghiệp và hợp tác về năng lực sản xuất quốc tế, hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng ra nước ngoài, và thúc đẩy đàm phán các hiệp định thương mại và đầu tư khu vực.