Những Xu Hướng Xã Hội Mới: Tìm Kiếm Ý Nghĩa Trong Sự Không Chắc Chắn
Thế giới đang dần thoát khỏi đại dịch, nhưng những biến động trong ba năm qua vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến cách chúng ta cảm nhận cuộc sống. Báo cáo “Xu Hướng Xã Hội Lớn” hàng năm luôn là một trong những báo cáo được đọc nhiều nhất, và nó luôn phản ánh chính xác những thay đổi nội tâm của con người hiện đại. Từ “Triển lãm Thất bại” và “Mối quan hệ Một Giây” vào năm 2020, “Nhìn nhận Lao động” và “Bù đắp Đường” vào năm 2021, cho đến “Bảo vệ Bằng Ngôn Ngữ Phản Chiếu” và “Quá tải Bình Đẳng” vào năm 2022, tất cả đều hé lộ những đặc điểm mới trong giao tiếp xã hội.
Năm 2023, những xu hướng xã hội mới tiếp tục xuất hiện, và báo cáo này đưa ra rằng sự “không chắc chắn” của môi trường là nguyên nhân chính tạo nên những thay đổi này.
Sự Không Chắc Chắn và Nhận Thức về Rủi Ro
Sự không chắc chắn về tương lai đã thức tỉnh ý thức rủi ro ở hầu hết mọi người. Mọi người trở nên cẩn trọng hơn trong việc lập kế hoạch cho tương lai. Ví dụ, người tiêu dùng ngày càng thận trọng hơn trong chi tiêu; các bạn trẻ nằm phẳng và tưởng tượng về cuộc sống hưu trí của mình, thậm chí còn học cách tận dụng nguồn lực từ cha mẹ và ông bà. Mọi người cố gắng tránh mọi rủi ro và nỗi đau, chỉ muốn chìm đắm trong sự thoải mái tự tin, ngay cả những khó khăn trong tình yêu cũng bị xem là điều cần phải loại bỏ.
Tìm Kiếm Lối Thoát Tinh Thần
Trong bối cảnh lo lắng và nghi ngờ do sự không chắc chắn mang lại, mọi người cố gắng tìm kiếm các lối thoát tinh thần. Những hình thức như “bù đắp cuồng nhiệt”, “tưởng tượng hoang dã”, “điên rồ giả vờ”, và “hoài cổ rực rỡ” đều là những cách để trốn tránh thực tế. Điều này thể hiện sự bất lực trước những thách thức mà thế giới không chắc chắn đặt ra.
Công Nghệ và Khủng Hoảng
Thời đại mới cũng mang lại nhiều sự không chắc chắn. AI đang phát triển mạnh mẽ, giải phóng năng suất cá nhân, và mối quan hệ giữa con người và thuật toán đã bước vào một giai đoạn mới. Cảm giác khủng hoảng khiến mọi người phải tìm cách bảo vệ bản thân, đặt mình vào vị trí an toàn để tồn tại.
Tồn Tại và Giá Trị
Nếu không có đại dịch, chúng ta vẫn sẽ cảm thấy “không chắc chắn” sao? Câu trả lời là có. Đại dịch chỉ đẩy nhanh quá trình suy nghĩ về câu hỏi: “Tại sao tôi tồn tại?” Trước đây, chúng ta được dạy rằng: học tập, đi làm, tích lũy kinh nghiệm, trì hoãn sự thỏa mãn, đáp ứng kỳ vọng của bản thân và gia đình, tích lũy tài sản, xây dựng gia đình… Tất cả đều dựa trên một chuỗi phản hồi tích cực: chúng ta sống trong một thời đại có phản hồi tích cực, nỗ lực làm việc kiếm tiền, nâng cao địa vị xã hội, cải thiện mức sống cho bản thân và gia đình.
Nhưng đại dịch đã đảo lộn những trải nghiệm đó, thay đổi giá trị quan của chúng ta, khiến chúng ta chú trọng hơn vào bản chất con người. Chúng ta cần tái thiết lập mối liên hệ với thiên nhiên, khám phá lại xã hội và bản thân. Chúng ta cần nghỉ ngơi, suy ngẫm, tận hưởng, và tìm niềm vui trong cuộc sống. Uống cà phê, cắm trại, đi dạo, chơi game, đi bộ… những trải nghiệm này, những kỷ niệm đẹp đẽ của cuộc sống, là điều mà không ai có thể lấy đi.
Công Việc Vô Ích và Nội Tiêu
Nhà tư tưởng Đức Byung-Chul Han trong cuốn sách “Xã Hội Mệt Mỏi” đã chỉ ra rằng, con người hiện đại giống như những cỗ máy hiệu quả, cố gắng tối đa hóa năng lực của mình. Cuộc sống bị giản lược thành một chuỗi hành động, dẫn đến mệt mỏi và kiệt sức. Mọi người không ngừng nhắc nhở bản thân: “Tôi có thể làm được”, và làm việc ngày đêm để tự khai thác. Muốn từ chối tăng ca, muốn rời bỏ cuộc đua, muốn sống yên bình, nhưng lại không muốn nhường thế giới cho người khác. Sự mâu thuẫn này dẫn đến hiện tượng “cày” và “nằm phẳng” đồng thời trở thành những biểu hiện tiêu biểu của xã hội.
David Graeber trong cuốn sách “Công Việc Vô Ích” đã chỉ ra rằng, cùng với sự phát triển kinh tế-xã hội, ngày càng có nhiều công việc vô ích xuất hiện trong xã hội hiện đại. Những công việc này không chỉ gây ra lo lắng về tiêu dùng, mà còn lãng phí nguồn lực. Chúng ta vừa phàn nàn về những công việc “vô nghĩa”, vừa phải giả vờ yêu thích chúng, cố gắng kiếm sống. Sự mâu thuẫn này tạo ra bạo lực tinh thần, khiến chúng ta rơi vào trạng thái nội tiêu và tự tấn công.
Graeber cho rằng, sự gia tăng của công việc vô ích xuất phát từ hệ thống doanh nghiệp hiện đại, nơi mà mục đích chính là chiếm hữu và phân phối nguồn lực. Hệ thống này liên tục thêm các cấp quản lý và nhân viên để duy trì trật tự, tạo ra nhiều ngành nghề mới. Nhưng chức năng của những ngành nghề này không nhằm nâng cao hiệu quả hay tạo ra tài nguyên, mà chỉ là truyền tải nguồn lực trong hệ thống, duy trì trật tự hiện tại và quan hệ quyền lực. Hệ thống doanh nghiệp cũng tạo ra một đạo đức quan coi công việc là mục đích cuối cùng, tôn vinh những CEO làm việc chỉ ngủ 5 giờ mỗi ngày thay vì các nhà thơ, nghệ sĩ hoặc quý tộc du lịch.
Đối mặt với thực tế khắc nghiệt, Graeber đề xuất chủ nghĩa vô chính phủ: cấp lương cơ bản cho mọi người, để họ có thể tự do lựa chọn nghề nghiệp khi cuộc sống được đảm bảo. Dù ý tưởng này chỉ tồn tại trong tác phẩm của ông, cuốn sách “Công Việc Vô Ích” đã giúp chúng ta suy ngẫm về những bẫy hệ thống mà chúng ta đang mắc phải, và ngừng tự inner-attack và nội tiêu.
Kết Luận
Suy ngẫm về giá trị tồn tại đã giúp chúng ta không còn cảm thấy xấu hổ khi “nằm phẳng”. Như Han đã nói: “Không làm gì là mục tiêu cuối cùng của nỗ lực con người.” Ông nhấn mạnh rằng, chúng ta đã mất đi khả năng cảm nhận “không làm gì”, và cuộc sống của chúng ta chỉ còn là công việc và hiệu quả. Sự tồn tại của con người bị khai thác đến cạn kiệt, trở thành đối tượng bị bóc lột.
Vì vậy, “không làm gì” là một kỹ năng, tạo ra thời gian thực sự tự do.
Nhà văn trẻ Lee Haipeng viết trên blog của mình: “Ngồi bên cạnh cơn giông bão, từ từ thưởng thức một tách cà phê, lòng đầy hài lòng. Sống là để tận hưởng trí tuệ và những khoảnh khắc cảm xúc như thế này.” Theo ông, sự im lặng và yên tĩnh sâu sắc giúp tăng cường chiều sâu tư duy.
“Trong suốt thời gian dài, tôi thường đi ngủ rất sớm,” – câu mở đầu nổi tiếng trong tiểu thuyết “Những Kỷ Niệm Về Thời Gian Qua” của Marcel Proust. Nằm xuống, chúng ta có thể suy ngẫm về cách làm việc phù hợp với bản thân và ý nghĩa của cuộc sống.
Từ khóa:
- Xu hướng xã hội
- Sự không chắc chắn
- Nội tiêu
- Công việc vô ích
- Ý nghĩa cuộc sống