Khả năng phản bác và tinh thần tự kiểm
Khả năng phản bác là bản năng, nhưng tinh thần tự kiểm mới là năng lực thực sự
Bản năng muốn phản bác lại ý kiến khác là điều rất phổ biến. Công ty tư vấn hàng đầu thế giới McKinsey luôn yêu cầu nhân viên của mình phải có “trách nhiệm phản bác” – tức là khi không đồng ý với một ý kiến nào đó, cần phải bày tỏ quan điểm của mình một cách rõ ràng. Theo McKinsey, việc trao đổi và tranh luận giữa các ý kiến khác biệt sẽ giúp tạo ra những giải pháp sáng tạo, toàn diện và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều người lại không thể chấp nhận được ý kiến trái chiều. Họ thường phản ứng một cáchinstinctive, giống như một con gà trống đang bảo vệ lãnh thổ. Một đồng nghiệp cũ của tôi chính là ví dụ điển hình cho trường hợp này. Dù có bằng cấp và nền tảng tốt, anh ta thường xuyên sử dụng câu cửa miệng “Bạn không hiểu ý tôi” mỗi khi ai đó đưa ra ý kiến khác biệt. Điều này đã khiến anh ta mất đi cơ hội học hỏi và phát triển, dẫn đến việc bị đánh giá thấp trong các cuộc đánh giá hiệu suất.
Những nguyên nhân gây ra thói quen phản bác quá mức
- Tâm lý tự phụ: Người có thói quen này thường coi mình cao hơn người khác, tin rằng kinh nghiệm và khả năng của họ không ai sánh bằng. Họ luôn cho rằng ý kiến của người khác là sai lầm hoặc không hiểu mình, dẫn đến việc phản bác một cách vô thức.
- Tâm lý tự ti phòng thủ: Theo nhà tâm lý học Argyris, thói quen phản bác thường xuất phát từ nỗi sợ hãi bị phơi bày suy nghĩ thật của mình. Khi cảm thấy bị chỉ trích, người có tâm lý này sẽ lập tức chuyển sang chế độ phòng thủ, cố gắng chứng minh rằng mình đúng để giảm bớt cảm giác bất an.
- Suy nghĩ hạn hẹp: Những người hình thành sớm một hệ thống tư duy khép kín thường từ chối tiếp nhận ý kiến bên ngoài. Họ tin rằng mọi vấn đề đều có thể giải thích được trong hệ thống tư duy của mình, dẫn đến việc phản bác mọi ý kiến trái chiều để bảo vệ “lý thuyết” của mình.
- Hiệu ứng ngược (Backfire Effect): Đây là hiện tượng tâm lý khi người ta gặp phải thông tin trái với niềm tin sẵn có, thay vì thay đổi quan điểm, họ lại càng củng cố niềm tin ban đầu. Điều này giải thích tại sao một số người vẫn kiên trì tin vào những thông tin sai lệch, thậm chí khi có bằng chứng rõ ràng.
Phản bác là bản năng, nhưng tự kiểm là năng lực
Theo Benjamin Franklin, nếu bạn thắng trong một cuộc tranh luận, chiến thắng đó sẽ ngắn ngủi và trống rỗng. Thay vì cố gắng chứng minh mình đúng, hãy tập trung vào việc lắng nghe và suy ngẫm về những góp ý từ người khác. Đôi khi, chính những ý kiến khác biệt mới là động lực giúp chúng ta tiến bộ.
Alfred Sloan, CEO huyền thoại của General Motors, từng nói: “Tôi sẽ không đưa ra quyết định quan trọng nếu không có ý kiến trái chiều.” Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc lắng nghe và tôn trọng ý kiến đa dạng, thay vì chỉ nghe theo một phía.
Làm thế nào để rèn luyện tinh thần tự kiểm?
- Góp lỗi về mình (Growth Mindset): Hãy nhớ rằng 10% cuộc sống là những gì xảy ra với bạn, còn 90% là cách bạn phản ứng. Người biết nhìn nhận lỗi lầm từ chính mình sẽ có cơ hội phát triển hơn so với người luôn đổ lỗi cho hoàn cảnh.
- Học cách lắng nghe: Lắng nghe không chỉ giúp người khác cảm thấy được tôn trọng, mà còn giúp bạn nhận ra ưu điểm và khuyết điểm của mình. Để trở thành một người lắng nghe giỏi, bạn cần loại bỏ định kiến, kiểm soát cảm xúc và sẵn sàng mở lòng.
- Tâm thế “cốc rỗng”: Muốn học hỏi thêm, bạn cần sẵn sàng “đổ bỏ” những gì đã biết để đón nhận kiến thức mới. Tâm thế này giúp bạn tránh rơi vào tình trạng tự mãn, từ đó có thể tiếp thu và phát triển liên tục.
Tóm lại, thay vì để bản năng phản bác chi phối, hãy rèn luyện khả năng tự kiểm và lắng nghe. Điều này sẽ giúp bạn phát triển một cách toàn diện và hiệu quả hơn trong công việc cũng như cuộc sống.
Từ khóa:
- Phản bác
- Tự kiểm
- Lắng nghe
- Tăng trưởng
- Tâm lý học